De Urbanisten, een internationaal vermaard bureau voor stedenbouw en landschapsarchitectuur, ontwierp de openbare ruimte van De Kaai. We spraken met stedenbouwkundige Dirk van Peijpe over de ambities en hoe die vorm kregen. ‘Volwassen bomen zorgen voor schoonheid, sfeer en verkoeling.’

Wat was jullie inspiratie voor deze opgave?

‘Allereerst de bijzondere locatie in de bocht van de Nieuwe Maas. Hoe Rotterdams wil je het hebben? En daar ligt de Margarinefabriek, een industrieel gebied dat 130 jaar lang alleen toegankelijk was voor de medewerkers. Deze unieke plek met een 700 meter lange kade wordt nu weer van iedereen: van de wijkbewoners, maar ook van alle Rotterdammers en bezoekers. De ligging, pal aan de Maas vraagt om een landschap dat uitnodigt om te verblijven. De plek heeft bovendien een enorme industriële geschiedenis en een schat aan erfgoed. Die robuuste sfeer blijft behouden. Maar we willen daar ook meer intieme plekken aan toevoegen. Dat was ons primaire idee en uit het participatieproces bleek dat de bewoners en belanghebbenden ook die wens hebben.’

De Urbanisten willen oplossingen aandragen voor urgente problemen in de stad. Hoe is dat bij De Kaai?

‘Als ontwerpers hebben we een scherpe focus op twee thema’s. Rotterdam is kwetsbaar voor klimaatverandering en er is behoefte aan meer natuur in de stad. Goede oplossingen voor deze opgaves hangen met elkaar samen en versterken elkaar. We ontwerpen op de Kaai een duurzame leefomgeving voor mens én dier. Voor De Kaai betekent het dat we rekening houden met een stijgende zeespiegel en de oorspronkelijke ecologie van de delta weer een plek willen geven. We maken de dynamiek van eb en vloed en de natuur die daarbij hoort weer zichtbaar en beleefbaar.’

Hoe ziet dat er concreet uit?

‘Groen en blauw zijn kleuren; wij denken in flora en fauna. De Nassaukade is straks een kadepark. Met veel bomen en planten en ruimte voor vertoeven.  Aan het eind van de Nassaukade plannen we een getijdenoever. Dat is een geleidelijke natuurlijke overgang van de kade naar het water. De oever valt elke dag droog bij eb en overstroomt weer bij vloed. Het vraagt ook om andere beplanting. Bijvoorbeeld wilgen, elzen, riet en de Spindotterbloem. Soorten die bestand zijn tegen nat én droog. De getijdenoever biedt plek aan vissen, watervogels, libellen en kleine zoogdieren. Daarmee vergroten we de biodiversiteit en leefkwaliteit van De Kaai. Voor mensen is meer contact met het water ook belangrijk en fijn. Daarom plannen we bij de pindakaaspotten een uitzichtplatform en er is een halte voor de watertaxi. En natuurlijk kan je er zitten in het Kadepark en genieten van het uitzicht.’

Wat kun je verder over De Kaai vertellen?

‘Het ontwerp van het landschap is tweeledig. We onderscheiden de weidse buitenrand met kades aan de Nieuwe Maas en de meer intieme en besloten binnenwereld. De buurt krijgt smalle straten, die aansluiten op het stratenpatroon van Feijenoord.  En we behouden de infrastructuur van de Margarinefabriek. De gangen om grondstoffen en producten binnen het fabriekscomplex te transporteren, worden nu straten. De industriële namen ervan houden we in ere. Zo zijn er de Kloksteeg, de IJsgang en de Multiplexgang. De straten zijn allemaal autovrij. Industriële iconen als de Compressorhal en Emballagehal blijven behouden. In deze binnenwereld voegen we vier nieuwe pleinen toe, die allemaal een andere sfeer en inrichting hebben.  In de binnenwijk is volop ruimte voor begroeide gevels en daken. En heel belangrijk, er komen veel bomen die er in de volle grond goed kunnen groeien. w. volwassen bomen – die zorgen voor schoonheid, schaduw en verkoeling - kunnen daarom in volle grond worden geplant.’

En hoe gaat de Nassaukade eruitzien?

‘Het wordt een Kadepark aan de Nieuwe Maas. Een kade om te ontspannen, te sporten, te spelen en te picknicken. Dat betekent minder steen, veel bankjes en bomen en op het breedste punt een horecapaviljoen met terras aan het water.  Zoveel mogelijk van de huidige naaldbomen en platanen op de kadeblijven staan en wordt aangevuld met nieuwe bomen. We kiezen voor een rijke variatie aan bomen. Diversiteit maakt de bomen minder kwetsbaar. Stel, je plant alleen iepen en die iepenziekte slaat toe, dan ben je al je bomen in één keer kwijt. We kijken ook naar de ecologische waarde. De ene soort levert schaduw en verkoeling, de andere biedt plek en voeding aan vogels en insecten. In de Lindeboom bouwen vogels graag een nest, biedt voedsel aan bijen en in de schors huizen gigantisch veel insecten.’

Houdt De Kaai het droog?

‘Ontwerpen aan klimaatverandering is een speerpunt van De Urbanisten. Steden vragen om een klimaatbestendige inrichting om zich aan te passen aan de effecten van klimaatverandering - hitte, droogte, wateroverlast. Belangrijk voor de Kaai is de stijgende zeespiegel en hogere waterstanden. De kades van De Kaai zijn nu 3 meter hoog. Net als op het Noordereiland overstromen de kades nu al met heel hoog water. Gelukkig hebben we de Maaslandkering die bij extreme situaties sluit. Maar voor een droge Kaai in de toekomst verhogen we de kades deels naar 3.60 meter. Pleinen, straten en de nieuwe gebouwen komen standaard op 4 meter hoogte te liggen. Ook houden we rekening met zware regenbuien in het ontwerp. Regenwater van De kaai stroomt naar het 'Sponsplein' en wordt daar in een waterbuffer opgeslagen. Zo veroorzaakt een hoosbui geen overlast en kan het water later goed gebruikt worden bijvoorbeeld voor het bewateren van de planten en bomen.’

Voorzien de plannen ook in urban mining en hergebruik?

‘De ideeën zijn pas in de schetsfase, maar materialen uit de fabriek en industriële relicten zullen we zoveel opnieuw gebruiken bij de inrichting van het landschap. De waterpartij op het Fonteinplein kan misschien worden geassembleerd uit oude machines. Roosters van loopbruggen kunnen de paden en platforms worden van de getijdenoever. Vaten en buizen willen we transformeren naar leuke objecten om te spelen en klauteren.’

Dirk van Peijpe

Dirk van Peijpe is stedenbouwkundige en directeur van De Urbanisten. Met De Urbanisten richt hij zich op de integratie van systemen van ecologie water en mobiliteit in het stadsontwerp. Doel is het maken van een duurzame en tegelijk aantrekkelijke leefomgeving voor de mens en dier.

Dirk van Peijpe realiseerde belangrijke openbare ruimtes in Rotterdam, hij maakte de Rotterdamse Klimaatadaptatiestrategie en startte het ZOHO-Climateproof District in Rotterdam. Dirk van Peijpe is bovendien verantwoordelijk voor tal van watersensitieve en natuurinclusieve ontwerpen in steden als Kopenhagen, Antwerpen en in zijn woonplaats Rotterdam. Hier werkt hij op dit moment aan het Hofbogenpark en het getijdenpark in de Keilehaven. Dirk van Peijpe is gastdocent aan verschillende onderwijsinstellingen en regelmatig te gast op internationale conferenties over klimaatdaptatie en stadsontwerp.

www.urbanisten.nl